Avrupa Birliği’nde yılda 6.95 milyon ton tekstil atığı oluşuyor. Bu atığın büyük kısmı hala depolama alanlarına gönderiliyor veya yakılıyor, yalnızca küçük bir bölümü yeniden kullanılıyor veya geri dönüştürülüyor. 2030’da bu miktarın 7.3 milyon tona çıkması beklenirken, T-REX Projesi’nin yol haritası, atık yönetiminde radikal bir dönüşümün anahtarını sunuyor.
13 paydaş, 4 temel alan
Haziran 2022’de başlayan proje, Fashion for Good liderliğinde, değer zincirinin farklı halkalarından 13 öncü kuruluşu bir araya getirdi. Oluşturulan kapsamlı yol haritası, tekstil döngüselliğinin önündeki engelleri dört kritik alanda analiz ediyor ve çözüm önerileri sunuyor:
-
Teknik Ölçeklenebilirlik:
-
Ayıklama Verimsizliği: Mevcut sistemde büyük ölçüde manuel ayıklama kullanılıyor; bu yöntem pahalı ve verimsiz. NIR (Yakın Kızılötesi) ve Yapay Zeka destekli otomatik ayıklama sistemlerinin geliştirilmesi, karışık/karma kumaşların tanınması ve hammadde kalitesinin artırılması için şart.
-
Ön İşlemin Önemi: Geri dönüşüm tesisleriyle aynı lokasyonda kurulacak standart mekanik ön işlem tesisleri, hammadde tutarlılığını ve verimi artıracak. Kimyasal ön işlemler ise geri dönüşüm teknolojilerine entegre edilmeli.
-
-
İş Modeli Uygulanabilirliği:
-
Kaliteli Hammadde Kıtlığı: Geri dönüşümcüler, bol miktardaki tekstil atığına rağmen uygun ve ekonomik hammadde bulmakta zorlanıyor. Toplama oranlarının düşüklüğü ve ayıklayıcıların geri dönüşüm için gerekli kaliteyi sağlama motivasyonunun eksikliği başlıca sebepler.
-
Maliyet Engelleri: Enerji ve işçilik maliyetleri baskı yapıyor. Otomasyon (toplama/ayıklama/ön işlemde) ve ucuz yenilenebilir enerji erişimi hayati önemde.
-
Ekodesign Zorunluluğu: Karmaşık (karışık elyaf, kirletici) tekstillerin kaynağında önlenmesi için Ekodesign (Eko-Tasarım) ilkelerinin sıkı şekilde uygulanması gerekiyor.
-
-
Çevresel Etki:
-
Geri dönüşümün çevresel faydası, kullanılan malzeme türüne ve geri dönüşüm teknolojisine bağlı olarak değişiyor.
-
Enerji Tüketimi: Geri dönüşüm sürecinin ve boyama gibi sonraki işlemlerin enerji yoğun aşamaları, çevresel ayak izinin büyük kısmını oluşturuyor. Enerji verimliliği ve düşük karbonlu enerji kaynakları kilit öneme sahip.
-
Tek Çözüm Değil: Geri dönüşüm önemli bir araç olsa da, dayanıklılık, yeniden kullanım ve onarım gibi stratejilerle desteklenmeli.
-
-
Politika Önerileri:
-
Adil Mali Dağıtım: Atık yönetimi maliyetinin tüm değer zincirine (toplayıcılar, ayıklayıcılar, geri dönüşümcüler) Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) kapsamında adil dağıtılması.
-
Net “Atık Statüsünün Sonu” (End-of-Waste) Kriterleri: Geri dönüştürülmüş malzemelerin pazara girişini kolaylaştıracak, pratik ve pazar odaklı standartlar getirilmeli.
-
Gerçekçi Geri Dönüştürülmüş İçerik Hedefleri: Yenilikçi teknolojileri kısıtlamayan, net ve ulaşılabilir hedefler konulmalı.
-
Uyumlaştırılmış Geri Dönüşebilirlik Standartları: Ürünlerdeki baskın malzemeye odaklanarak karmaşıklığı azaltan, ancak yeniliğe izin veren esnek standartlar oluşturulmalı.
-
Fashion for Good’dan çağrı
Proje konsorsiyumu, tekstil geri dönüşümünün ölçeklenmesi için finansman, düzenleme ve endüstriyel işbirliğinin koordineli şekilde harekete geçmesi gerektiğinin altını çiziyor. Bu yol haritasının, Avrupa’nın 2025’te zorunlu hale gelecek tekstil atığı toplama hedeflerine ulaşması ve döngüsel ekonomiye geçişinde kritik bir rehber olması hedefleniyor.