6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen Kahramanmaraş merkezli depremler Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elâzığ, Hatay, Gaziantep, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa’da 50 binin üzerinde can kaybına yol açarken; konut, eğitim, sağlık, sanayi, ulaştırma ve enerji başta olmak üzere bu illerin altyapısında ciddi hasara yol açtı ve bu illerde ekonomik aktivitelerin duraksamasına veya azalmasına neden oldu.
8 Şubat 2023 tarihli 6785 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı uyarınca olağanüstü hal ilan edilen 11 ilde depremin meydana getirdiği toplam hasar Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından 2023 yılı mart ayında yapılan çalışmaya göre yaklaşık 2 trilyon TL olarak tahmin edildi.
Depremden etkilenen 11 ilde, 7 büyükşehir belediyesi, 161 belediye, 124 ilçe ve bin 300 köy yer alıyor. TÜİK verilerine göre, deprem önce bölge nüfusunun 2 milyon 883 bin 876’sı (yüzde 20,58) kırsalda, 1 milyon 955 bin 882’si (yüzde 13,96) orta yoğun kentlerde ve 9 milyon 173 bin 438’i (yüzde 65,46) yoğun kent olarak belirlenen yerleşim yerlerinde yaşıyordu. Deprem bölgesinde 1 milyon 663 bin 766 geçici koruma statüsünde Suriyeli nüfus bulunuyordu.
Depremden etkilenen illerin demografik yapısı, 2022
Depremden etkilenen 11 ilin GSYH (2021) değeri toplamı yaklaşık 708 milyar TL’ydi ve bu değer ülke toplam değerinin yaklaşık yüzde
9,8’ine tekabül ediyordu.
11 ilin toplam sanayi payı ortalaması (yüzde 39,9) Türkiye ortalamasının (yüzde 34,8) üzerindeydi.
Depremden etkilenen illerin ekonomik yapısı, 2021
2021 yılı verilerine göre deprem bölgesinde 3,8 milyon kişi istihdam edilmekteydi ve istihdamın ülkedeki toplam istihdam içerisindeki payı yüzde 13,3’tü.
2021 yılında deprem bölgesindeki illerin imalat sanayii hacmi toplamı 33 milyar TL olup ülke imalat sanayii hacmi içindeki payı yüzde 9,5’ti.
İmalat sanayii hacmi verilerine göre Gaziantep, Adana, Kahramanmaraş ve Hatay illeri öne çıkıyordu.
2022 yılında toplam 254,2 milyar dolar olan ülke ihracatının 21,9 milyar dolarlık kısmı bölgedeki illerden sağlanıyordu. Bölgenin toplam ülke ihracatı içerisindeki payı yüzde 8,6’dı.
İhracat verilerinde de yine Gaziantep, Hatay, Adana ve Kahramanmaraş illeri ön plandaydı.
Deprem bölgesindeki OSB ve sanayi siteleri
Deprem bölgesindeki OSB ve sanayi sitelerinde yer alan işletmelerdeki hasar durumu
Hatay’da 5’i faaliyette olmak üzere 8 OSB ve 12 sanayi sitesi , Kahramanmaraş’ta 6’sı faaliyette olmak üzere 9 OSB ve 10 sanayi sitesi, Osmaniye’de faaliyette 2 OSB ve 8 sanayi sitesi bulunuyor. Bunlardan en büyük alana sahip olan ve en fazla çalışanın istihdam edildiği sanayi bölgeleri sırasıyla Osmaniye OSB, Kahramanmaraş OSB ve İskenderun OSB.
İstihdam bakımından Kahramanmaraş’taki sanayii siteleri ön plana çıkıyor. Bunun en önemli nedeni Kahramanmaraş’ta emek yoğun sektörlerden tekstil sektöründeki yoğun üretim.
Gaziantep’te 5’i faaliyette olmak üzere 7 OSB ve 15 sanayi sitesi, Adıyaman’da 4’ü faaliyette olmak üzere 6 OSB ve 5 sanayi sitesi, Kilis’te 1’i faaliyette olmak üzere 2 OSB ve 3 sanayi sitesi bulunuyor.
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin tek serbest bölgesine ev sahipliği yapan Gaziantep istihdam bakımından da öne çıkıyor.
Malatya’da 3’ü faaliyette 5 OSB ve 9 sanayi sitesi, Elâzığ’da 2’si faaliyette 4 OSB ve 3 sanayi sitesi bulunuyor.
Şanlıurfa’da 4’ü faaliyette olmak üzere 6 OSB ve 32 sanayi sitesi, Diyarbakır’da 3’ü faaliyette olmak üzere 4 OSB (biri Tekstil İhtisas OSB) ve 10 sanayi sitesi bulunuyor.
Adana’da da 3’ü faaliyette olmak üzere 6 OSB ve 9 sanayi sitesi yer alıyor.
Depremin bölge sanayisine verdiği zarar
Depremin ardından Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yaklaşık 10 bin sanayi işletmesine anket uygulayarak sanayi işletmelerinin durumumu tespit etti.
Araştırmaya göre bölgedeki sanayi işletmelerinin toplam hasarı yaklaşık 155 milyar TL olarak belirlendi.
Oluşan hasarın yüzde 37,6’sı bina, yüzde 24,3’ü makine tamir-yenileme, yüzde 23,8’i stok ve yüzde 14,3’ü altyapı hasarı
olarak tespit edildi.
Deprem bölgesindeki OSB ve sanayi sitelerinin ortak altyapı hasarı ise 295 milyon TL olarak belirlendi.
Sanayi firmaları hasarının dağılımı, 2023
Toplam 154,7 milyar TL olan firma hasarının en büyük kısmının Kahramanmaraş ve Hatay illerinde oluştuğu, Gaziantep, Malatya ve Adıyaman’daki firmaların da ciddi zarar gördüğü kaydedildi.
Deprem illerinde yer alan 34 OSB’de tespit edilen yıkık/ağır hasarlı yapıların yüzde 44’ü Adıyaman’da, yüzde 51’i ise Kahramanmaraş’ta yer aldı.
75 adet kredilendirilmiş sanayi sitesinde tespit edilen yıkık/ağır hasarlı yapıların yüzde 47,1’i Hatay’da; yüzde 32,4’ü Kahramanmaraş’ta; yüzde 16,8’i ise Malatya’da bulunuyor.
48 adet kredilendirilmemiş sanayi sitesinde tespit edilen yıkık/ağır hasarlı yapıların yüzde 48,5’i Kahramanmaraş’ta, yüzde 40,6’sı ise Malatya’da yer alıyordu.
Firmalarda ve sanayi alanlarında tespit edilen hasarlarla birlikte üretim süreçlerinde de aksamalar meydana geldi. Birçok firma üretimine ara vermek veya düşük kapasite ile çalışmak durumunda kaldı.
Türkiye Elektrik Dağıtım AŞ (TEDAŞ) verilere göre Şubat 2023 döneminde sanayi sektörü elektrik tüketimi 11 ilde bir önceki aya
oranla yüzde 54,6 azalırken, 2023 Mart ayında bu oran yüzde 22,3’e geriledi.
Sanayi elektrik tüketimi (MWh)
Depremlerin meydana geldiği tarihten 2023 Nisan ayı başına kadar İŞKUR verilerine göre deprem bölgesinden toplam 28 bin 58 iş yeri ile 187 bin 84 işçi kısa çalışma ödeneğine başvurdu.
En fazla başvuru Hatay (11 bin 464 iş yeri ve 54 bin 749 işçi), Kahramanmaraş (6 bin 551 iş yeri ve 53 bin 552 işçi) ile Malatya
(4 bin 813 iş yeri ve 33 bin 402 işçi) illerinden yapıldı.
Kısa Çalışma Ödeneği başvuruları
Peki deprem bölgesinde sanayi alanında önümüzdeki dönemde neler yapılacak?
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığının 2024-2028 Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi Belgesinde “Ekonomik İyileşme” başlığı altında deprem bölgesi ile ilgili yapılacak çalışmalar şöyle özetlendi:
Afet sonrası ihya illerinde ekonomik faaliyetler canlandırılacak ve güçlendirilecektir.
Afetten etkilenen illerin afet öncesi sahip olduğu potansiyelleri, üretim yapısı, tarihsel konumları, kimlikleri ve yerel özellikleri dikkate alınarak ekonomik faaliyetlerin güçlendirilmesi veya yeniden canlandırılması sağlanacaktır. Bu amaçla; bölgesel operasyonel programlar uygulanacak, ihtiyaç duyulan altyapı yatırımları gerçekleştirilecek, afet sonrası ihya odaklı destek programları geliştirilecek ve özel sektör
yatırımları teşvik edilecektir. Kırsal alanlarda dar gelirli üreticilerin ve küçük işletmelerin kooperatifleşmesi desteklenerek girdi temini ve pazarlama imkanlarının artırılması, kırsal ve kentsel ekonomilerin entegrasyonu, tarım ve sanayi sektörlerinin bütünleşmesi sağlanacaktır.
Sanayi ve ticaret alanları afetlere dirençli şekilde yeniden yapılandırılacaktır.
Hasarlı ve yıkılmış sanayi alanları ile ticari alanların afet risklerine karşı dirençli hale getirilmesi sağlanacaktır. Bu çerçevede, yerinde dönüşüm mümkünse yerinde, mümkün değilse yeni planlanan alanlarda sanayi ve ticaret alanları mevzuata uygun şekilde inşa edilecektir.
Organize sanayi bölgelerinin ve sanayi sitelerinin ulaşım ve lojistik ihtiyaçları karşılanacaktır.
Afet sonrası ihya illerinde faaliyet gösteren OSB ve SS’lerin faaliyetlerini canlandırmak ve artırmak için gerekli ulaşım ve lojistik ihtiyaçları belirlenerek bu ihtiyaçlar öncelikli olarak karşılanacaktır.
Sanayinin ihtiyaç duyduğu nitelikte iş gücü sağlanacaktır.
Afet sonrası ihya illerinde yaşayan ancak afet sebebiyle başka illere göç eden nitelikli istihdamın bu illere yeniden dönmesi teşvik edilecektir.
Bununla birlikte, afet sonrası iş gücü kaybına uğrayan firmalara uygun nitelikte iş gücünün tesis edilmesi için istihdam garantili mesleki eğitim faaliyetleri desteklenecektir.
Afet yönetimine ilişkin gerekli olan teknolojik ürünlerin yerli üretimi desteklenecektir.
Afet öncesi risk azaltma, afet anında müdahale ve afet sonrası iyileştirme sürecinde kullanım potansiyeli bulunan ileri ve yerli teknolojik ürünlerin geliştirilmesine yönelik AR-GE ve girişimcilik faaliyetleri öncelikle afet sonrası ihya illerinde desteklenecektir.
Deprem bölgesinde kayıt dışı istihdam yüzde 39
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının 2025-2028 Ulusal İstihdam Strateji Belgesi’ne göre, 6 Şubat depremlerinin sadece fiziki yıkıma yol açmakla kalmadığı, aynı zamanda iş gücü piyasasını ve yoksulluk seviyelerini de olumsuz etkilediği belirtildi.
Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan “Kahramanmaraş ve Hatay Depremleri” Raporuna göre, deprem öncesi afet bölgesinde 3,8 milyon kişi istihdamdaydı ve bu sayı, Türkiye genelindeki toplam istihdamın yüzde 13,3’üne karşılık gelmekteydi.
Bakanlıkça hazırlanan belgeye göre, afet bölgesindeki kayıt dışı istihdam oranı yüzde 39 olarak rapor edilmişti.
Depremler sonrasında bölgedeki ekonomik faaliyetlerin durma noktasına gelmesi hem kayıtlı hem de kayıt dışı çalışanlar için iş kayıplarına neden oldu.
Ulusal İstihdam Strateji Belgesi’nde, deprem bölgesinin yeniden inşası sürecinde, depremden etkilenen illerdeki sektörel iş gücü piyasasının ihtiyaçları göz önünde bulundurularak yeşil işlerin yaratılması ve dijitalleşme fırsatlarının değerlendirilmesinin büyük önem taşıdığı belirtilerek, şu ifadelere yer verildi.
“Yoğun istihdam gerektiren altyapı yatırımlarıyla bölgedeki istihdamın desteklenmesi, iş karşılığı nakit yardımlarda engelliler, gençler ve kadınlara öncelik verilmesi, yerel üniversitelerdeki öğrencilerin bölgenin çalışma hayatına entegre edilmesini sağlayacak programların uygulanması ve girişimciliğin teşvik edilmesi, kapsamlı bir toparlanma sürecinde hayata geçirilebilecek önemli tedbirlerdir.”