1990’larda yükselen “hızlı moda” endüstrisi, ucuz ve sürekli yeni ürün akışıyla tüketimi patlattı: 1975-2020 arasında giyim tüketimi neredeyse ikiye katlandı; 2030’da yüzde 25 daha artması bekleniyor. Ancak sadece Avrupa’da her yıl 5.8 milyon ton tekstil çöpe gidiyor. Küresel ölçekte bu rakam 92 milyon tona ulaşıyor.
Hızlı tüketimin çevreye bedeli ağır:
-
Pamuk üretimi tatlı su kaynaklarını tüketiyor,
-
Polyester fosil yakıtlardan üretiliyor,
-
Kimyasal boyalar ve mikroplastikler toprağı ve okyanusları zehirliyor,
-
Yakılan tekstil atıkları iklim krizini körüklüyor.
Geri dönüşüm çıkmazı
Geri dönüşüm ve yeniden kullanım çözüm gibi görünse de o cephede sorunlar var. Toplanan giysilerin çoğu, gelişmekte olan ülkelerde çöplüklere gömülüyor.
Cleaner Engineering and Technology (2024) verilerine göre, eski giysilerin sadece yüzde 1’i yeni ürüne dönüştürülebiliyor. Çünkü lifler geri dönüşüm sırasında zayıflıyor ve karışık malzemeler (pamuk-polyester-elastan) ayrıştırılamıyor.
Avrupa’nın teknolojik atılımı: Yüzde 1 sınırı aşılabilir mi?
Son iki yılda, Brightfiber (Hollanda), Reju (Almanya), La Roche (Fransa) gibi şirketler devrim niteliğinde teknolojiler geliştiriyor:
-
Optik Ayıklama Makineleri (Brightfiber): Giysileri renk ve malzemeye göre 90 kategoriye ayıran kızılötesi sistem,
-
Kimyasal Ayrıştırma (Reju): Pamuğu polyester ve elastandan ayıran katalizörlü çözümler,
-
Otomatik Temizleme (Valvan): Düğme, fermuar gibi unsurları ayıklayan robotlar. Viyana Teknik Üniversitesi’nden Prof. Andreas Bartl, “Teknolojik sıçrama, geri dönüşüm oranını hızla artıracak” diyor.
AB zorluyor: 2030’da yüzde 16.5 geri dönüşüm şartı
Hollanda ve AB, tekstil sektörüne 2030’a kadar ürünlerde en az yüzde 16.5 geri dönüştürülmüş malzeme kullanma zorunluluğu getiriyor. Destekleyici adımlar da devrede:
-
Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (EPR): Üreticiler, geri dönüşüm altyapısı için fon oluşturacak,
-
Brightfiber, Hollanda hükümetinden 1 milyon Euro hibe aldı; yılda 2.500 ton atık işleyebiliyor,
-
Reju, dünya polyester üretiminin üçte birini geri dönüştüren dev Technip ile ortak.
Şirketler hızlı modadan vazgeçecek mi?
Reju CEO’su Patrik Frisk, “Geri dönüşümü zorunlu kılan yüzde 5’lik bir yasal kota bile sektörü dönüştürebilir” diyor. Ancak uzmanlar uyarıyor: Teknoloji çözümün parçası, ancak tüketim çılgınlığı sonlanmazsa, giysi dağları büyümeye devam edecek.