Tekstil sektörü, su tüketimi ve yol açtığı karbon salımı gibi nedenlerle dünyaya negatif etkisi en fazla olan sektörler sıralamasında ilk sıralarda geliyor.
Moda endüstrisinin küresel karbon emisyonlarının yüzde 8-10’undan sorumlu olduğu tahmin ediliyor.
Pamuklu bir tişörtün üretimi için yaklaşık 2 bin 700 litre su harcanırken, bir kot pantolonun üretimi için ise 7 bin 500 litre su tüketiliyor.
Üstelik tüketim, hızlı moda markalarının da etkisi ile hızla artıyor. Yapılan son araştırmalar da gösteriyor ki hızla artan küresel nüfus, son 20 yılda tekstil üretiminin 2 katına çıkmasına yol açtı.
Her yıl 100 milyonlarca adet konfeksiyon üretimine rağmen 2022 yılında sadece AB’de 7,5 milyon ton tekstil atığı oluştu. Bunların çok küçük bir kısmı endüstride yeniden kullanılırken çok büyük bir kısmı Afrika’da çöp dağlarının oluşmasına yol açıyor. Olay öyle bir boyuta vardı ki kullanılmış tekstil ithalatı kıtada su kaynaklarının kirlenmesine yol açtı.
Düzenlemeye ihtiyaç var
Ekonomim’den Yener Karadeniz’in haberine göre, bu noktadan hareketle AB öncülüğünde tekstil sektörünün çevresel etkisini azaltmak amacı ile bir dizi düzenleme hayata geçirildi. Bu düzenlemelerden biri de Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) olarak öne çıktı. Avrupa Komisyonu tarafından hayata geçirilen uygulamaya göre tekstil atıklarının üreticilerin sorumluluğunda toplanması, dönüştürülmesi ve yeniden kullanılması sağlanıyor. Birçok ülke bunu uygulamaya başladı bile. Bu kapsamda dünyada ilk 5 üretici arasında yer alan Türkiye için de önemli bir fırsat kapısı aralanmış oldu. Zira bu ürünler sektör için üretim aşamasında kullanılacak hammadde anlamına geliyor. Ancak bunun için bir dizi düzenlemeye ihtiyaç olduğunu dile getiren İstanbul Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracatçıları Birliği (İHKİB) Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Kaya, şu an Türkiye’de kullanılmış kıyafet ithalatının yasak olduğunu belirterek, “Paçavra gelmesinde bir sıkıntı yok ama hazır giyim gelmesinde bir sorun var. Onun için bir kanun değişikliğine ve serbest bölge yapılanmasına ihtiyaç var ki kontrol altında tutalım ve Türkiye tekstil çöplüğüne dönmesin. Şu an bunlarla ilgili görüşmeler sürüyor. Proses aşamasında. Biz hızlıca olsun ve AB ile hizalanalım istiyoruz ama Ankara’nın bu konuda biraz daha zamana ihtiyacı var. Daha önce yalnızca Sanayi ve Ticaret Bakanlıkları ile bu süreci yürütürken iş atığa gelince Çevre Bakanlığı da bu işe dahil oluyor” diye konuştu. Kaya, hazır giyim sektöründe böyle bir düzenleme olması halinde alım gruplarının Türk üreticilerden aldığı ürünlerin ilk yaşam döngüsü bittikten sonra Türkiye’ye yeniden alım garantisi vererek göndeceğini belirtti.
Birçok ülkede uygulama başladı
Hali hazırda GÜS, birçok ülkede başlamışken birçok ülke de belirli periyotlar ile devreye alıyor. Fransa, Hollanda bu uygulamaya geçen ülkeler arasında yer alıyor. Kaya’nın verdiği bilgiye göre AB’de kullanılmış ürün toplama merkezleri olan rehub’ların dönüştürme anlamında sanayi altyapısı Türkiye’de bulunuyor.
İHKİB Yönetim Kurulu Üyesi Mehmet Kaya
İkinci olarak karbon ayak izi konusunda Türkiye’nin eko-lojisitk avantajı olduğuna dikkat çeken Kaya, “AB, Türkiye yakın pazar olduğu için eko-lojistik avantajımızı kullanmamız ve bunu da kanunlar ile destekleyip kontrol altına almamız lazım” ifadelerini kullandı. Hali hazırda recycle üretim yapan iplik firmaları ihracat kayıtlı ithalat izni alabiliyor. Ancak onların ihracat taahhüdü iplik ihracatı olacağı için daha az katma değerli bir sonuç ortaya çıkıyor. Kaya, bu konuda şöyle konuştu: “Onların ihracat değeri kg başına 4 dolar ve birim başına 1,5 insanın çalıştığı bir endüstri olurken, bunu hazır giyimin kontrol etmesi halinde ortalama kg başına ihracat değeri 16- 18 dolar ve 10-12 insanın çalıştığı bir segmenti konuşuyor olacağız. Yani istihdam olarak 10, değer olarak 5 kat bir katma değerden bahsediyoruz.”
ABD’den pamuk alırken vergi yok, satarken var
Bir diğer konunun da ABD’den sıfır vergi ile yüksek miktarda pamuk gelmesine rağmen aynı ürün hazır giyim ihracatının vergiye tabi olmasını dile getiren Kaya, “ABD’den yarım milyon ton pamuk getiriyoruz. O pamuğu ürün haline getiriyoruz ve ABD’ye sattığımızda vergi veriyoruz. Mütekabiliyet esasına göre en azından aldığımız pamuk ile ürettiğimiz pamuklu ürünleri ile ilgili limitli bir vergi muafiyeti sağlanması lazım. Bunlarla ilgili de ön görüşmeler yapılıyor. Ajandalarımızda var. Bu konu da sektörde yine önemli oranda bir ek gelir kapısını aralayacaktır” diye konuştu.
GÜS nedir?
Ürünlerin piyasada serbest dolaşımından ödün vermeden kaynakların etkin kullanımı amacıyla onarım, yeniden kullanım, parçalama ve geri dönüştürme işlemleri de dâhil olmak üzere ürün yaşam döngüsü boyunca verimli kullanılmasının dikkate alınmasını esas alır. Üreticiler GÜS ile ürünlerinin kullanımı esnasında veya atık haline geldikten sonraki süreçlerde olumsuz çevresel etkilerini önlemekle veya azaltmakla yükümlü hale getirilmektedir. Ürünlerin satışından sonra da üreticiye sorumluluk yükleyen EPR içeren bir sektörde faaliyet gösteren üreticiler, ürünlerinin tüm yaşam döngüsünü düşünerek tasarımdan atık bertarafına kadar her süreci yeniden tasarlamalıdır.