Son yılların en gözde moda perakendecisi Shein, girişimci Chris Xu tarafından Ekim 2008’de Çin’in Nanjing şehrinde ZZKKO adıyla kuruldu.
Merkezi Singapur olan Shein, 2022 yılı itibarıyla dünyanın en büyük moda perakendecisi haline geldi.
Stoksuz satış yöntemi ile ucuz giysiler satmasıyla tanınan Shein, özellikle Z Kuşağı tüketiciler arasında popüler.
H&M, Zara ve Primark gibi markaları geride bırakarak gelirlerini artıran şirket, yaklaşık 60 milyar dolarlık bir ekonomik değere sahip.
Shein’in başarısı ticaret hacminde yatıyor. İnternet satışındaki katalog yüz binleri buluyor.
10-12 dolara elbiseler, 7-8 dolara kazaklar ve ortalama 10 doların altında seyreden genel fiyatlar var.
Tartışmaların odağındaki Shein
Londra Borsasına da girmeyi hedefleyen şirketin hızlı yükselişi, işçilere yönelik muamelesi ve zorla çalıştırma iddialarıyla ilgili bazı tartışmaların doğmasına neden oldu.
Çin’deki fabrikalarında çocuk işçi çalıştığını itiraf eden Shein, tepki ve eleştirilere şu yanıtları veriyor:
- Shein tedarik zincirimizdeki tüm isçilere adil ve onurlu bir şekilde davranılmasını sağlamaya kararlıdır.
- İdare ve uyumluluğu güçlendirmek için on milyonlarca dolar yatırım yapılmıştır.
- Ücret konusunda en yüksek standartları belirlemeye çalışıyoruz.
- Tüm tedarik zinciri ortaklarımızın davranış kurallarımıza uymasını şart koşuyoruz.
- Shein uyumluluğu sağlamak için denetçilerle birlikte çalışıyor.
Peki Shein’in başlıca tedarik merkezi konumundaki Guangzhou’daki manzara ne gösteriyor?
Fazla mesai, izinsiz çalışma, düşük ücret
BBC Çin Muhabiri Laura Bicker, ülkenin güneyindeki İnci Nehri üzerinde gelişen bir liman olan Guangzhou’da “Shein Köyü” olarak adlandırılan Panyu mahallesindeki fabrika sahipleri ve işçilerle konuştu.
Bölgede irili ufaklı yaklaşık 5 bin fabrika/atölye var. Binalara dikiş makineleri ve kumaş rulolarına yer açmak için oyuklar açılmış, bodrum katların kapıları ise sonsuzmuş gibi görünen teslimat için her daim açık.
Raflar ise gün geçtikçe artık bilinen bir logo olan bu markayla etiketlenmiş şeffaf plastik torbalarla doluyor.
İşte Laura Bicker’in izlenimleri ve tespitleri:
- Çin’deki çalışma yasalarına aykırı olarak haftada yaklaşık 75 saat dikiş makinelerinin başında oturan işçiler var. Oysa Çin iş yasalarına göre, ortalama çalışma saatinin haftada 44 saati geçmemesi gerekiyor.
- Çin iş yasalarına göre, işçilerin haftada en az bir gün dinlendirilmeleri gerekiyor. Oysa “Shein Köyü”ndeki işçilerin çoğu ayda sadece bir gün izin yapıyor. Bir işçi “Eğer bir ayda 31 gün varsa, ben onun 31’inde de çalışacağım” diyor.
- 49 yaşındaki Jiangxili bir kadın, “Genellikle günde 10-12 saat arasında çalışıyoruz” derken, pazar günleri üç saat kadar daha az çalıştıklarını söylüyor.
- Mevcut insan kaynağının talebi karşılayamadığı durumlarda devreye geçici işçiler giriyor. Çok daha az kazanan geçici işçiler parça başına ödeme alıyor. Kazanacakları para ürünün ne kadar zor olduğuna bağlı. Örneğin tişört gibi basit bir üretim için parça başına 1-2 yuan (bir dolardan az) ödeme yapılıyor.
- Standart çalışma saatleri 08.00’den 22.00’ye kadar sürüyor.
- Ayda 4 bin ile 10 bin yuan arasında kazanan işçiler var. Ancak İsviçre merkezli sivil toplum kuruluşu Public Eye’nin raporuna göre, fazla mesai hariç temel ücret 2 bin 400 yuan (327 dolar). Bu rakam Asya Asgari Ücret Birliği’nin “geçim ücreti” olarak belirlediği 6 bin 512 yuanın altında kalıyor.
- İşçiler ancak ellerindeki metal tabaklar ve yemek çubuklarıyla öğle ve akşam yemeklerini almak için kantine girdiklerinde mola alabiliyor. Oturacak yer kalmadığında ise sokakta ayakta duruyorlar. Mola sadece 20 dakika.
İnsan hakları grupları, Guangzhou’daki pek çok kişi için bir yaşam biçimi haline gelen uzun çalışma saatlerinin adaletsiz ve sömürücü olduğunu söylüyor.
Shein’in başarısı, Çinli firmalara karşı giderek daha temkinli davranan ve yakın gelecekte Trump’ın işbaşına geçmesiyle nasıl bir tavır izleyeceği merak konusu olan Washington yönetiminin de dikkatini çekmiş durumda.
Shein Trump’ın radarında
Donald Trump’ın ABD Dışişleri Bakanı olarak gösterdiği Marco Rubio, Shein’in, “Çin Halk Cumhuriyeti ile derin bağları hakkında ciddi etik kaygıları olduğunu” söyledi ve “Shein’in başarısının ardındaki kirli sırlar köle emeği, çalışanların az maaş aldığı kötü çalışma koşullarına sahip işyerleri ve ticari hilelerdir” dedi.
Shein’in karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, pamuğu Çin’in Sincan bölgesinden temin ettiği yönündeki suçlamalar.
Sincan pamuğu, bir zamanlar dünyanın en iyi kumaşlarından biri olarak lanse edilse de Müslüman Uygur Türklerinin zorla çalıştırılarak üretildiği iddialarıyla birlikte gözden düştü. Pekin yönetimi bu suçlamaları sürekli olarak reddediyor.
Bütün koşullar Çin’den yana
Çin’in, dolayısıyla Shein’in en büyük avantajı tedarik zincirinin el altında olması. Çok az ülke eksiksiz bir tedarik zincirine sahip. Çin’de bu var ve kimse bununla rekabet edemiyor. Vietnam ve Bangladeş gibi iddialı rakipler giysi üretmek için Çin’den hammadde ithal ediyor. Çin fabrikaları ise kumaştan fermuar ve düğmelere kadar her şey için tamamen yerel kaynaklara sırtını dayıyor. Dolayısıyla farklı farklı giysiler üretmek oldukça kolay ve bunu hızlı bir şekilde yapabiliyorlar.
Tıklama arttıkça sipariş artıyor
Bu durum siparişlerini algoritmayla belirleyen Shein için epey işlevsel. Müşteriler bir elbiseye tekrar tekrar tıklarsa ya da bir yün süvetere uzun süre bakarsa, firmalar fabrikalardan daha fazla ve hızlı üretim yapmalarını isteyebiliyor.
Shein’in Guangzhou’daki fabrkalardan siparişleri büyük ama bıraktığı kar düşük ya da sabit oluyor. Shein, büyüklüğü ve etkisiyle pazarlık gücünü elinde bulundururken, fabrika sahipleri maliyetleri başka yerlerden kısıyor. Bu da genellikle işçilere ödenen ücretin düşmesi anlamına geliyor.
Fabrika sahipleri durumu şöyle özetliyor:
Shein tedarikçikleri memnun ediyor
“Shein’den önce kendi başımıza giysi üretip satıyorduk. Maliyeti tahmin edebiliyor, fiyata karar verebiliyor ve kârı hesaplayabiliyorduk. Şimdi fiyatı Shein kontrol ediyor. Sen de maliyeti düşürmenin yollarını düşünmek zorundasın.”
Yine de tedarikçiler için Shein neredeyse vazgeçilmez. Çünkü ödemeler zamanında ve eksiksiz yapılıyor:
“Shein ile birlikte başladım. Yükselişine tanık oldum. Dürüst olmak gerekirse, Shein Çin’de harika bir şirket. Bence daha da güçlenecek, çünkü ödemelerini zamanında yapıyor. En güvenilir olduğu yer de burası. Mallarımızın ödemesi ayın 15’inde yapılacaksa, ister milyonlar ister on milyonlar olsun, para zamanında yatıyor.”
Fabrikaların ışıkları hiç sönmüyor
“Shein Köyü”nde fabrikaların ışıkları neredeyse hiç sönmüyor. İşçiler daha fazla kazanmak için gece yarısına kadar çalışıyor.
BBC Muhabiri Laura Bicker’in deyişiyle, “Ne de olsa Londra’da, Chicago’da, Singapur’da, Dubai’de ve daha pek çok yerde birileri yeni indirimli ürünlerini arıyor.”
(Kaynak: BBC Türkçe, Fotoğraf: Public Eye)